Olsztyn24

Wołyń na Ukrainie to jedyne miejsce, gdzie walczyły wszystkie (3) brygady Legionów Piłsudskiego. Jedyne ślady, jakie możemy teraz tam odnaleźć to mogiły legionistów, o których warto wspomnieć właśnie teraz, przed Świętem Zmarłych.

Na legionowym szlaku znajdują się Mariewicze, Jeziorno, Trojanówka, Kostiuchnówka. Wszędzie tu są cmentarze legionistów. Wreszcie tory kolejowe Kowal - Sarny i przystanek Polska Góra, nazwany tak w 1915 r. przez dowództwo niemieckie w uznaniu dla Polaków. Bo wcześniej to była Góra-Cegielnia. Na szlaku tym jest też cmentarz w Turzysku i kwatera z 1919 r., w której spoczywa 14. żołnierzy z Legionów. I wreszcie Wołczeck i spory cmentarz legionistów. Jeden z najpiękniejszych, malowany przez Wyczółkowskiego.

Oprócz cmentarza w Kostiuchnówce pozostał głaz pamiątkowy poświęcony J. Piłsudskiemu. To miejsce, gdzie w 1916 r. rozegrała się wielka bitwa. W latach 30. XX wieku odtworzono ziemiankę, w której dowodził Piłsudski. W okresie międzywojennym legioniści postawili tu szkołę. Dziś stoi opuszczona. Ale rokrocznie przyjeżdżają tu latem polscy harcerze by porządkować las, w którym stoi pamiątkowy głaz oraz jest cmentarz. Las ten nazwany został Polskim Laskiem. Na terenie Lasku prowadzone są ekshumacje, a odnajdywane szczątki składane są w mogiłach zbiorowych na cmentarzyku nieopodal tego, na którym leżą legioniści. Projektowane jest utworzenie w tym miejscu sanktuarium czynu partyzanckiego.

Po cmentarzach tych najlepiej oprowadza Anatol Sulik, Poleszuk z Kowla, jak mówi o sobie. To on inwentaryzuje cmentarze na których pochowani są Polacy. Zinwentaryzował ich już 44. Ustawia nagrobki, uczytelnia układ mogił. I te z czasu Legionów, i te z czasu drugiej wojny światowej. Należą do nich pomnik i zbiorowa mogiła żołnierzy z 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK w Rymaczach i cmentarz żołnierzy tej samej Dywizji w Zasmykach, gdzie leżą znani i wielokrotnie opisywani: Junosza, Znicz, Dymsza. AK w Zasmykach powstało już w lutym 1944 r., tu też uformowała się 27 Dywizja. Ale tu też walczyła I Armia Wojska Polskiego, a w niej Polacy.