Olsztyn24

Lidzbark Warmiński jest siedzibą powiatu, który tworzą trzy gminy wiejskie (Lidzbark Warmiński, Kiwity i Lubomino), jedna gmina miejska (Lidzbark Warmiński) oraz jedna miejsko-wiejska (Orneta). Powiat zajmuje powierzchnię 924 km₂ i liczy ponad 45 tys. mieszkańców. Graniczy z powiatami: bartoszyckim, braniewskim, elbląskim, olsztyńskim i ostródzkim.

Ziemie powiatu lidzbarskiego mają niezwykle bogatą i dramatyczną historię. Wszystkie gminy tworzące powiat otrzymały przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim w XIV wieku. Pomimo wielu wojen i klęsk żywiołowych zachowało się wiele zabytków świadczących o bogatej historii tych ziem, między innymi gotycki zamek w Lidzbarku Warmińskim. W latach 1350-1795 Lidzbark Warmiński był rezydencją biskupów warmińskich.

Lidzbark (niem. Heilsberg, pierwotna nazwa Lecbark) powstał na miejscu zdobytego przez Krzyżaków ok. 1240 r. pruskiego grodu. W 1241 r. Krzyżacy postawili na miejscu zniszczonego grodu zamek drewniany, który został zdobyty przez Prusów w następnym roku. W 1243 r. zamek odzyskali Krzyżacy. Zamek przekazany został w 1251 r. pierwszemu biskupowi diecezji warmińskiej Anzelmowi. Wkrótce (1261 r.) w czasie II powstania pruskiego zamek zmienił właściciela. Odzyskany został po upadku powstania w 1274 r.

Lidzbark prawa miejskie otrzymał 12 sierpnia 1308 z nadania biskupa warmińskiego Eberharda. Miasto wybudowano w zakolu rzeki Łyny. Zamek powstał w rozwidleniu między rzekami Łyną i Smysarną. W nadaniu otrzymało 140 włók ziemi. Herbem miasta jest Baranek Boży z pastorałem. Herb ten nawiązuje do figury herbowej diecezji warmińskiej.

Mury miejskie wybudowano w połowie XIV w., a do miasta prowadziły trzy bramy: Wysoka (Królewiecka), Młyńska i Kościelna oraz Furta Zamkowa. W połowie XIV w. w Lidzbarku trwały intensywne prace budowlane. Budowano: zamek, kościół farny i ratusz. Pod koniec XIV w. w Lidzbarku był już wodociąg.

W latach 1350-1795 Lidzbark był siedzibą biskupów warmińskich i stolicą Warmii. W czerwcu 1440 Lidzbark przystąpił do Związku Pruskiego, a po zakończeniu wojny trzynastoletniej w 1466 r. znalazł się w granicach Polski. Miasto rozsławiały nazwiska znanych biskupów warmińskich oraz Mikołaja Kopernika, który w latach 1503-1510 przebywał na zamku w Lidzbarku u swego wuja Łukasza Watzenrode. W latach 1703-1709 Lidzbark okupowali Szwedzi, a w 1703 r. król Szwecji Karol XII spędzał tu zimę. W 1749 r. biskup warmiński Adam Grabowski odnalazł Kronikę Galla, która została ogłoszona drukiem.

W 1807 r. miasto zajęte było przez wojska francuskie, które stoczyły tu bitwę z wojskami Rosyjskimi, a w 1914 r. przez wojska rosyjskie. Miasto najbardziej ucierpiało w czasie II wojny światowej, kiedy to doszczętnie zniszczone zostało stare miasto. Ocalał jednak zamek biskupów warmińskich i kościół farny. W okresie komunizmu doszło do systematycznej dewastacji miasta i barbarzyńskiej jego zabudowy. W 1958 roku podjęto np. decyzję o nieodbudowaniu z ruin Starego i Nowego Miasta, a w następnych dziesięcioleciach na pozostałościach lidzbarskiej Starówki wzniesiono szpetne betonowe blokowiska. Wyburzono również wiele cennych zabytkowych budynków, między innymi osiemnastowieczne domy w rejonie Placu Młyńskiego i ulicy Klasztornej i dziewiętnastowieczną pierzeję ulicy Wysokiej Bramy.

Całkowitej dewastacji uległy również dwa poniemieckie cmentarze, a prawie doszczętnie zniszczony został tzw. cmentarz rumuński (cmentarz jeńców wojennych różnych narodów z okresu I wojny światowej), którego resztki objęto opieką i uporządkowano dopiero po 1989 roku.

Po 1945 roku miasto zostało zaludnione i jako tako przystosowane do życia przez ludność napływową z Polski centralnej oraz Kresów (prawie wszyscy autochtoni - Niemcy i Warmiacy - uciekli wraz z armią hitlerowską albo wyemigrowali z Lidzbarka do Republiki Federalnej Niemiec po 1956 roku). Miasto tym samym stanowiło początkowo niejednorodny konglomerat ludzi różnych kultur, języków i religii - Polaków, Ukraińców, Tatarów; katolików, prawosławnych, protestantów różnych nurtów, a także (nielicznych) muzułmanów. Obecnie ta różnorodność zatarła się, choć w Lidzbarku dominują nadal sentymenty i tradycje kresowe.

W okresie komunizmu, który był jednocześnie okresem „wyżu demograficznego”, w Lidzbarku i jego okolicach istniało wiele dynamicznych szkół podstawowych i średnich, których liczba w ostatnim okresie znacznie zmalała. Istnieje jednak nadal znakomite Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza Jagiellończyka, którego absolwentem jest m.in. wybitny filozof i historyk religii, a także eseista - Zbigniew Mikołejko.