Olsztyn24

Połączenie nietypowych dla siebie aktywności zaproponowali nauczyciele i uczniowie Szkoły Podstawowej nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Nidzicy w ramach obchodów 31. edycji Europejskich Dni Dziedzictwa na Warmii i Mazurach. By poznać historię i pozostałości po nieistniejącej od 1954 roku miejscowości Małga koło Jedwabna, uczestnicy wydarzenia pod hasłem „Niezapomniana Małga. Wspólna historia – wspólne dziedzictwo” musieli rekreacyjnie przebiec lub przejechać na rowerach kilka kilometrów.

W wydarzeniu wzięło udział kilkunastu biegaczy. Dwójka z nich, specjalizująca się w maratonach, na miejsce przybiegła aż z Nidzicy, pokonując prawie 30 kilometrów w temperaturze sięgającej 30 st. C. Pozostali dołączyli do biegnących w miejscowości Kot. Z tej miejscowości wystartowało też kilkudziesięciu rowerzystów. Celem zarówno biegaczy, jak i rowerzystów, był oddalony o kilka kilometrów rezerwat przyrody Małga, a konkretnie nieliczne już pozostałości po opuszczonej w latach 50. ubiegłego wieku jednej z najstarszych i największych wsi na terenie powiatu szczycieńskiego.

Wieś Małga, nazywana też Ruda, nad rzeką Omulew, w urzędowych dokumentach została wymieniona już w 1343 roku. Powstanie wsi oraz jej późniejszy rozwój był nierozerwalnie związany z pozyskiwaniem i przetwarzaniem przez miejscowych zalegających w okolicy darniowych rud żelaza. Rudę wydobywano i przetwarzano aż do końca XVIII wieku, kiedy to wytwarzaną w Małdze stal wyparła stal sprowadzana ze Szwecji. Później miejscowa ludność zajęła się pracą na roli.

Na przestrzeni lat wieś rozrastała się pod względem demograficznym (w 1885 roku w Małdze mieszkało 700 osób) oraz infrastrukturalnym. W 1403 roku powstała kuźnica żelazna, w 1505 roku karczma, w 1579 roku kościół ewangelicki, a w 1741 roku szkoła. Przed rokiem 1939 Małga posiadała wszystkie instytucje publiczne, była siedzibą urzędu obwodu administracyjnego, do którego należały wsie: Małga, Dębowiec i Rekownica.

W 1807 roku, podczas kampanii napoleońskiej, pod Małgą doszło do starć polskich oddziałów z wojskiem rosyjskim. Armagedon nadciągnął jednak dopiero 20 stycznia 1945 roku. Wówczas to do Małgi wtargnęły wojska rosyjskie. Sowieci palili zabudowania, mordowali mieszkańców Małgi, gwałcili kobiety. Część mieszkańców schroniła się w kolonii Mała Małga i tylko oni przeżyli.

W 1947 roku do wsi przybyli Ukraińcy przesiedleni w ramach akcji „Wisła”. Powojenną miejscowość zamieszkiwali więc Mazurzy, Polacy i Ukraińcy. Stosunki między nimi były sąsiedzkie, ludzie pomagali sobie wzajemnie, chodzili do jednego, ewangelickiego kościoła. Jednak nie dane im było żyć w pokoju i spokoju.

Na początku lat 50. władze podjęły decyzję o utworzeniu m.in. na terenie Małgi poligonu wojskowego, znanego później jako poligon Muszaki. Mieszkańcy Mołgi musieli więc opuścić swoje domostwa - bez odszkodowania. Większość zamieszkała w pobliskich miejscowościach, poza obszarem poligonu. Ostatnia rodzina opuściła Małgę w 1953 roku. Niedługo potem rozebrano i roszabrowano wszystko co dało się z Mołgi wywieść. Z dużej kiedyś wsi pozostały jedynie fundamenty domostw, nagrobki na przykościelnym cmentarzu oraz kościelna wieża, którą wojsko, rzekomo, chciało wykorzystywać jako punkt obserwacyjny.

Poligon Muszaki zamknięto w 1993 roku, ale tereny po poligonie pozostały niezamieszkałe. Na obszarze dawnej wsi Małga utworzono rezerwat przyrody. Rezerwatem opiekuje się Nadleśnictwo Jedwabno.

O historii wsi Małga i jej mieszkańców uczestnikom wydarzenia zorganizowanego przez SP 1 w Nidzicy opowiedział urodzony w Małdze Henryk Sienkiewicz, obecnie emerytowany leśnik mieszkający w Zimnej Wodzie. Rodzina pana Henryka jako ostatnia opuściła wieś w 1953 roku. Jego gawędy można wysłuchać odtwarzając jeden przygotowanych przez nas filmów wideo.

Przypominamy, że koordynatorem wydarzeń Europejskich Dni Dziedzictwa na Warmii i Mazurach jest Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku - instytucja kultury samorządu województwa warmińsko-mazurskiego.